Tết Nhật Bản, hay còn gọi là Oshōgatsu, là một trong những dịp lễ quan trọng nhất trong năm của người Nhật. Khác với Tết âm lịch truyền thống của nhiều nước châu Á, Nhật Bản đã chuyển sang sử dụng lịch dương từ năm 1873 dưới thời Minh Trị Duy Tân. Tuy nhiên, những phong tục và nghi lễ ngày Tết vẫn mang đậm dấu ấn văn hóa cổ truyền, kết nối chặt chẽ với tinh thần tôn vinh tổ tiên và mong cầu bình an, thịnh vượng.
Trong bài viết này, hãy cùng Trung tâm Nhật ngữ Sen Quốc Tế khám phá những nét văn hóa độc đáo, các phong tục truyền thống đặc trưng trong dịp Tết Nhật Bản – Oshōgatsu nhé!
1. Các món ăn truyền thống ngày Tết
Vào những ngày tết, người Nhật sẽ ăn một món ăn gọi là osechi-ryori (thường được gọi là Osechi)
Osechi được ví như một bữa tiệc bởi nó được tạo nên từ những Hộp tráp Jubako xếp chồng lên nhau. Bên trong tráp thì có nhiều ô ngăn, mỗi ô có một món với vật liệu và màu mè bắt mắt. Mỗi món đều có ý nghĩa cầu phúc với những điềm tốt lành cho năm mới.
Các món ăn thường thấy trong osechi và ý nghĩa
- Daidai (橙) món cam đắng Nhật Bản. Daidaiđúng ra là một cách chơi chữ vì đồng âm với 代々: nghĩa là “đời đời”. Món cam là nói lên ý nguyện trường tồn của một gia tộc.
- Datemaki (伊達巻 hoặc 伊達巻き) : trứng tráng cuộn với tương cá hoặc tôm nghiền. Đây là lối chơi chữ đồng âm “date/y” 伊 và “y” 衣 vốn có nghĩa là “trang phục”, với ý nguyện mong ước quần áo lộng lẫy.
- Kamaboko (蒲鉾) : chả cá luộc. Chả cá này thường nhuộm màu hồng bên ngoài, bên trong thì trắng nên khi cắt ra thì hiện cả hai màu. Trong tráp osechi thì món kamaboko được xếp vào cho phong phú về màu sắc.
- Kazunoko (数の子) : món trứng cá trích. Kazucó nghĩa là “số” và “ko” nghĩa là “con trẻ”. Món này tượng trưng cho lời chúc con đàn cháu đống.
- Konbu (昆布) là tảo bẹ. Âm này gợi lên yorokobu(喜ぶ: hỷ –), có nghĩa là “vui vẻ”.
- Kuro-mame (黒豆), đậu nành đen. Mamecòn nghĩa là “khỏe mạnh”, tượng trưng cho lời chúc sức khỏe cho năm mới.
- Kohaku-namasu (紅白なます), có nghĩa là “rau dưa đỏ trắng”. Món này là cà rốt và củ cải xắt sợi, ngâm giấm nước quýt yuzu. Hai màu trắng và đỏ đối với người Nhật là hai màu truyền thống biểu thượng niềm vui hòa hợp âm dương nhị khí.
- Tai (鯛): cá điêu. Âm taiở đây dùng gợi ý đến medetai (めでたい) có nghĩa là chào đón. Chính cá tai cũng là biểu tượng điều tốt lành.
- Tazukuri (田作り): khô cá mòi kho nước tương. Khi viết bằng kanji, món ăn có nghĩa là “làm ruộng”. Đối với nhà nông đây là ý nguyện được mùa.
- Zouni (雑煮): món canh bánh dày, tương tự như món tteokguk của Triều Tiên hay bánh chay của người Việt nhưng vị mặn vì nấu với nước dùng hoặc nước miso.
- Ebi: tôm rim với rượu sake và nước tương.
- Nishiki tamago (錦卵): món trứng tráng cuộn lại nhưng lòng trắng tráng riêng, lòng đỏ tráng riêng rồi cuộn lại. Màu vàng và trắng tượng trưng cho vàng và bạc, chúc tiền tài dư dả.
Ngoài ra, để tiễn năm cũ, mừng năm mới, người Nhật còn có tập tục ăn mỳ Toshikoshi Soba vào đêm giao thừa. Sợi mỳ dài, dai dai nhưng lại dễ bị cắn đứt. Do vậy người Nhật quan niệm rằng ăn mỳ Toshikoshi Soba vào trước thời khắc giao thừa sẽ dễ dàng cắt bỏ những muộn phiền của năm cũ và chào đón những điều may mắn, sống thọ vào năm mới.
2. Những hoạt động trong phong tục đón năm mới của Nhật Bản
Ngày Tết ở Nhật Bản chính thức bắt đầu từ ngày 01/01 đến ngày 03/01 dương lịch. Trước thời khắc năm mới, khắp đất nước Nhật Bản diễn ra một phong tục truyền thống quan trọng: tổng vệ sinh nhà cửa, công ty, trường học, thần điện và chùa chiền. Người Nhật tin rằng vị thần năm mới Toshigamisama sẽ ghé thăm mỗi gia đình, mang đến may mắn và thịnh vượng, vì thế không gian sống cần được dọn dẹp sạch sẽ, ấm cúng. Để chào đón thần linh, họ còn treo Shimenawa – một vòng dây trang trí tượng trưng cho sự thanh tẩy và bảo vệ gia đình khỏi điều xui rủi.
Ngày xưa, phong tục tổng vệ sinh này được gọi là Susuharai, diễn ra vào ngày 13/12. Tuy nhiên, nhịp sống hiện đại bận rộn đã khiến thời gian dọn dẹp linh hoạt hơn, thường được thực hiện vào cuối tháng 12, nhưng ý nghĩa tốt đẹp của truyền thống này vẫn vẹn nguyên.
Trang trí nhà cửa
Sau khi dọn dẹp xong, người Nhật tiến hành trang trí nhà cửa. Đây là một trong những hoạt động không thể thiếu khi đón Tết của người Nhật Bản. Người Nhật thường chọn ngày 28 và 30 để trang hoàng không gian sống. Những món đồ thường xuất hiện trong ngày Tết của người Nhật là:
- Shimenawa: Shimenawa được treo trước cửa nhà với ý nghĩa xua đuổi ma quỷ và chào đón thần linh đến thăm. Ngoài ra, Shimenawa còn tượng trưng cho những điều bình yên, tốt đẹp luôn hiện hữu trong cuộc sống của gia chủ.
- Kadomatsu: Kadomatsu được làm từ 3 ống tre tươi vát chéo và trang trí bởi cành thông đánh số lẻ cùng các chi tiết khác để trông đẹp mắt hơn. Kadomatsu được đặt ở cạnh cửa nhà hoặc công ty nhằm cầu chúc một năm mới hanh thông, sức khỏe tốt.
- Wakazari: Wakazari được đặt trong bếp, là một vòng tròn được quấn bằng rơm với ý nghĩa cảm ơn thần lửa và thần nước.
Viết thiệp chúc tết – Nengajo
Vào tháng Chạp, người Nhật sẽ chuẩn bị các tấm thiệp ghi lời chúc tốt đẹp gửi đến người thân và những người đã giúp đỡ mình. Thiệp được gửi đi trước ngày 31/12 để có thể chuyển phát đến người nhận vào đúng ngày 1/1.
Lễ hội rung chuông đêm giao thừa – Joya no Kane
Joya no Kane là một phong tục truyền thống độc đáo của Nhật Bản, diễn ra vào đêm giao thừa. Trong khoảnh khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, 108 tiếng chuông vang lên từ các ngôi chùa trên khắp đất nước. Những hồi chuông này không chỉ báo hiệu sự khởi đầu của một năm mới mà còn mang ý nghĩa sâu sắc: thanh lọc tâm trí và giải thoát con người khỏi 108 phiền não của đời sống, theo triết lý Phật giáo. Đây là thời khắc thiêng liêng, khi mọi người tạm gác lại bộn bề quá khứ để đón chào một khởi đầu tươi sáng.
Thăm chùa đầu năm – Hatsumoude
Ngay sau đêm giao thừa, người Nhật nô nức tham gia Hatsumoude, chuyến viếng thăm chùa hoặc đền thờ đầu năm. Đây là dịp để cầu nguyện cho bình an, sức khỏe và thịnh vượng trong năm mới. Khung cảnh các ngôi chùa và đền thờ nhộn nhịp với hàng dài người đến dâng hương, rút quẻ may mắn và mua bùa hộ mệnh tạo nên một bầu không khí đầy trang trọng và thiêng liêng.
Thờ cúng tổ tiên
Ngày Tết ở Nhật Bản cũng là dịp để bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc với ông bà, tổ tiên. Người Nhật chuẩn bị các món ăn truyền thống như bánh Tokonoma, bánh dầy Ozoni, hoặc Sushi đặt trên bàn thờ. Sau đó, các thành viên trong gia đình cùng nhau thắp hương, dâng lễ và cầu nguyện tổ tiên phù hộ cho một năm mới bình an và hạnh phúc. Những nghi thức này thường kéo dài xuyên suốt 3 ngày đầu năm, là sợi dây kết nối giữa hiện tại và cội nguồn.
Phong tục mừng tuổi – Otoshidama
Những ngày đầu năm mới ở Nhật Bản không thể thiếu phong tục mừng tuổi, tương tự như tục lì xì ở Việt Nam. Người lớn trao những phong bao đỏ nhỏ nhắn, gọi là otoshidama-bukuro, chứa tiền mừng tuổi cho trẻ em. Đây không chỉ là món quà ý nghĩa mà còn là cách gửi gắm lời chúc may mắn và thành công trong năm mới đến thế hệ trẻ.
Thêm một đoạn văn bản ở đây. Nhấp vào ô văn bản để tùy chỉnh nội dung, phong cách phông chữ và màu sắc của đoạn văn của bạn.
Mỗi phong tục trong dịp Tết Nhật Bản đều chứa đựng giá trị văn hóa sâu sắc, phản ánh tinh thần trân trọng truyền thống và gắn kết cộng đồng của người dân xứ Phù Tang.
Trung tâm Nhật ngữ Sen Quốc Tế xin gửi đến bạn lời chúc năm mới dồi dào sức khỏe, tràn đầy niềm vui và thành công. Chúc bạn luôn giữ được tâm hồn thanh thản, ngôi nhà ấm áp, và một khởi đầu năm mới thật tươi sáng! Chúc mừng năm mới – Akemashite Omedetou Gozaimasu!
